სამართლის სისტემა და დარგები

სამართალი არის ნორმების სისტემა (ქცევის წესები), რომლებიც შექმნილია სოციალური ურთიერთობების მთლიანობის დასარეგულირებლად და დასაცავად.

სამართლის ნორმების სპეციფიკა სოციალური და ნორმატიული რეგულირების მექანიზმში მდგომარეობს იმაში, რომ ისინი:

– ქმნის ერთიან და თანმიმდევრულ სისტემას, რომელიც შინაგანად არის ორგანიზებული და სტრუქტურირებული;

– სანქცირებულია სახელმწიფოს მიერ, ე.ი. ხელისუფლების მიერ აღიარებული სოციალური ურთიერთობების მთლიანობის სპეციალურ (კანონიერ) მარეგულირებლად;

– უზრუნველყოფილი და გარანტირებული სახელმწიფოს იძულებითი ძალით;

– აქვს ნორმატიულობის თვისება, ე.ი. მიმართულია ადამიანთა განუსაზღვრელი წრისადმი;

– ფორმალურად არის განსაზღვრული სხვადასხვა ფორმით (წყაროებით), მაგალითად, კანონებში და სხვა მარეგულირებელ სამართლებრივ აქტებში.

სამართალი, როგორც სისტემური სუბსტანცია მოიცავს სხვადასხვა ცალკეულ ელემენტებს (ქვეგანყოფილებებს). შესაბამისად, განასხვავებენ ქვედანაყოფებს, რომლებიც არეგულირებენ საზოგადოებასთან ურთიერთობის დიდ სფეროებს (ჯგუფებს და კატეგორიებს), აგრეთვე ქვეგანყოფილებები, რომლებიც არეგულირებენ საზოგადოებასთან ურთიერთობის გარკვეულ ტიპებს, რომლებიც იზოლირებულია გარკვეული ატრიბუტის ან მათი კომბინაციის მიხედვით.

სამართლებრივი ნორმების უმსხვილესი ფორმირებები ქმნიან სამართლის განშტოებებს, რომლებიც მოიცავს მცირე თემებს ქვესექტორების, ინსტიტუტებისა და ქვეინსტიტუციების სახით.

სამართლის სისტემის საფუძველი კანონის უზენაესობაა. მათი კომბინაციები ქმნიან ქვედანაყოფებს, ინსტიტუტებს, ქვესექტორებსა და სამართლის დარგებს. სამართლებრივი სისტემის უდიდესი წარმონაქმნები ქმნიან სისტემის „მხარდამჭერ სტრუქტურებს“.

სამართლის სისტემაში შინაგანი ელემენტების ხაზგასასმელად და მათი შემდგომი დიფერენცირებისთვის გამოიყენება სპეციალური კრიტერიუმები (ნიშნები).

ნორმების გარკვეული ნაკრები სამართლის დარგად რომ აღიაროს, საჭიროა სამართლებრივი რეგულირების საკუთარი საგანი და მეთოდი.

სამართლის ნებისმიერი დარგი განსხვავდება სხვა დარგებისგან სოციალური ურთიერთობების დიდი და შინაგანად ერთგვაროვანი ჯგუფის (დარგობრივი საგანი) და ამ სოციალური ურთიერთობების შესასწავლად სპეციფიკური საშუალებების არსებობით (განშტოების მეთოდი).

სამართლის დამოუკიდებელი დარგის კიდევ ერთი მაჩვენებელი შეიძლება იყოს საკუთარი საკანონმდებლო ბაზის არსებობა, რომლის საფუძველია კოდიფიცირებული სამართლებრივი აქტი კოდექსის სახით.

სამართლის ქვედანაყოფის სტატუსი ჩვეულებრივ ჩნდება მასში დამოუკიდებელი ზოგადი და სპეციალური ნაწილების განასხვავების შესაძლებლობის მოსვლასთან ერთად. ისინი შესაბამისად გააერთიანებდნენ ნორმების სისტემას, რომელიც ვრცელდება ყველა სოციალურ ურთიერთობაზე, ან პირიქით, მკაცრად განსაზღვრულ და რეგულირებულ ამ ქვესექტორის მიერ.

სოციალური ურთიერთობების განვითარება და გამდიდრება, მათ შუამავალი სამართლებრივი ნორმების რაოდენობის მატება, ამ უკანასკნელის თვისებრივი იზოლაცია და სამართლის სისტემაში ვიწრო სპეციალიზაცია აღნიშნავს დასკვნას სამართლებრივი სივრცის სირთულის შესახებ. ეს საშუალებას აძლევდა, გარდა პირველადი ინდუსტრიებისა, გამოეყო რთული ინდუსტრიები და სხვა სისტემური წარმონაქმნები.

სამართლის სისტემაში უნდა გამოიყოს საყოველთაოდ აღიარებული დარგების კომპლექსი (სამოქალაქო, ადმინისტრაციული, სისხლის სამართლის და სხვ.). ამასთან, სამეცნიერო დისკუსიების ფარგლებში ხორციელდება სხვა განყოფილებების (საოჯახო, ბიზნეს, საბანკო, საერთაშორისო კერძო სამართალი და ა.შ.) სტატუსის დადგენა.

სამოქალაქო სამართალს, როგორც დამოუკიდებელ დარგს, აქვს სამართლებრივი რეგულირების საკუთარი საგანი და მეთოდი. მას ასევე აქვს ვრცელი საკანონმდებლო ბაზა, რომლის ბირთვიც არის სამოქალაქო კოდექსი.

გაზიარება