ადამიანის უფლებები, როგორც მსოფლიო კულტურისა და ცივილიზაციის ფენომენი

არსებობს საფუძველი იმის დასამტკიცებლად, რომ ადამიანის უფლებები მსოფლიო კულტურისა და ცივილიზაციის გამოვლინებაა. ისინი განკუთვნილია ნებისმიერი კულტურის ადამიანებისთვის. უფლებების უარყოფა კულტურული განსხვავების საფუძველზე წარმოადგენს დისკრიმინაციას. ადამიანის უფლებები არ ასახავს ერთი კულტურის მახასიათებლებს და არ არის მასზე ორიენტირებული სხვა კულტურების გამორიცხვით.

ადამიანის უფლებები ყველაზე პირდაპირ ხელს უწყობს კულტურული მრავალფეროვნებისა და იდენტობის პატივისცემასა და დაცვას ადამიანის უფლებათა ნორმების შემცველ ინსტრუმენტებში გათვალისწინებული კულტურული უფლებების დამკვიდრებით.

ეს დოკუმენტები მოიცავს: ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო კანონპროექტს, საერთაშორისო კულტურული თანამშრომლობის პრინციპების დეკლარაციას, დეკლარაციას განვითარების უფლების შესახებ და სხვა. კულტურულ მრავალფეროვნებასთან და იდენტობასთან დაკავშირებული ადამიანის უფლებები მოიცავს ასპექტების ფართო სპექტრს, მათ შორის კულტურულ ცხოვრებაში მონაწილეობის უფლებას, ხელოვნების მიღწევებით სარგებლობის უფლებას, კულტურის შენარჩუნების, განვითარებისა და გავრცელების უფლებას, კულტურის დაცვის უფლებას, მემკვიდრეობას, შემოქმედების თავისუფლებას, ეთნიკურ, რელიგიურ ან ენობრივ უმცირესობებს მიკუთვნებულ პირთა დაცვას, შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლებას, განათლების უფლებას, აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლებას, აზრისა და გამოხატვის თავისუფლებას.

ჩნდება კითხვები: როგორ შევადაროთ ადამიანის უფლებები კულტურათა შეჯახებას, რომელიც ჩვენი დროის თვისება გახდა? როგორ შეიძლება არსებობდეს ადამიანის უნივერსალური უფლებები მულტიკულტურულ სამყაროში? როგორ ვუზრუნველვყოთ კულტურული მრავალფეროვნებისა და მთლიანობის თანაბარი პატივისცემა მზარდი ინტეგრირებული მსოფლიო საზოგადოებაში? ეს მხოლოდ რამდენიმე თემაა, შეშფოთება და საკითხები, რომლებიც წამოჭრილია ადამიანის საყოველთაო უფლებებისა და კულტურული მრავალფეროვნების განხილვისას. არსებობს სხვადასხვა პასუხები, რომლებიც ავსებენ ერთმანეთს.

ადამიანის უფლებებს აქვთ მკაფიო ვექტორი, რომ გახდეს უნივერსალური ღირებულება. ადამიანის უფლებები, როგორც უნივერსალური ღირებულება, ეკისრება ისტორიულ, ლოკალურ, რეგიონალურ მახასიათებლებსა და კულტურათა განვითარებისა და ფუნქციონირების პირობებს. ადამიანის უფლებებისა და კულტურული მრავალფეროვნების ურთიერთკავშირის ანალიზის საჭიროებაა თეორიული საფუძველი. ასეთი საფუძველი შეიძლება იყოს, უპირველეს ყოვლისა, კულტურის უნივერსალური ფორმების იდენტიფიცირება და აღიარება, რომლებიც კონკრეტულისა და სინგულარულის საფუძველზე ირღვევა რეგიონულ და ადგილობრივ დონეზე. მეორეც, ასეთი მეთოდოლოგიური საფუძველია ადამიანის უფლებების იდეოლოგიური ღირებულება, მისი აღიარება, ხაზგასმით აღვნიშნოთ, შინაარსი. 

კულტურული მრავალფეროვნება უნივერსალური ღირებულებაა. ის აკმაყოფილებს ადამიანის უფლებას საკუთარი კულტურისა და შემოქმედების შესახებ. 2004 წლის ადამიანის განვითარების ანგარიშში, კულტურული თავისუფლება თანამედროვე სამყაროში, ნათქვამია, რომ კულტურული თავისუფლებების გაფართოება 21-ე საუკუნეში კაცობრიობის განვითარების ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზანია.

ამავდროულად, კაცობრიობის განვითარება ფაქტობრივად ბევრად მეტია, ვიდრე უბრალოდ ჯანმრთელობის დაცვა, განათლება, ღირსეული ცხოვრების დონე და პოლიტიკური თავისუფლება. სხვადასხვა ჯგუფის კულტურულმა მრავალფეროვნებამ უნდა მიიღოს სათანადო აღიარება და პოზიტიური დამოკიდებულება სახელმწიფოსგან. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, კულტურული თავისუფლება არის ადამიანის ერთ-ერთი უფლება და ადამიანის განვითარების უმნიშვნელოვანესი ასპექტი და ამიტომ იმსახურებს სახელმწიფოს მხრიდან სათანადო პატივისცემას და შესაბამისი სახელმწიფო ნაბიჯების გადადგმას. მითია, რომ კულტურული თავისუფლება გულისხმობს ტრადიციული პრაქტიკის დაცვას. ამიტომ, ადამიანმა უნდა გააკეთოს არჩევანი კულტურული მრავალფეროვნების აღიარებასა და ადამიანის განვითარების სხვა პრიორიტეტებს შორის, როგორიცაა განვითარების პროგრესი, დემოკრატია და ადამიანის უფლებები.

ადამიანის უფლებები არ ასახავს ერთი კულტურის მახასიათებლებს და არ არის მასზე ორიენტირებული სხვა კულტურების გამორიცხვით. საერთაშორისო დოკუმენტები ადგენს მინიმალურ სტანდარტებს ეკონომიკური, სოციალური, კულტურული, სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებებისთვის.

ამ ფარგლებში, სახელმწიფოებს აქვთ მაქსიმალური შესაძლებლობა, უზრუნველყონ კულტურული მრავალფეროვნება კანონით დადგენილი ადამიანის უფლებათა მინიმალური სტანდარტების დარღვევის ან ზიანის მიყენების გარეშე. ისინი ითვალისწინებენ კულტურული ასპექტების ინტეგრაციას ადამიანის უფლებების განხორციელების კონტექსტში. ეს კონკრეტულად აღიარებულია სახელმწიფოების მოვალეობის კონტექსტში, ხელი შეუწყონ და დაიცვან ადამიანის უფლებები მათი კულტურული სისტემების მიუხედავად.

მიუხედავად იმისა, რომ კულტურული მოსაზრებების მნიშვნელობა აღიარებულია, ისინი არანაირად არ ამცირებენ სახელმწიფოების ვალდებულებებს ადამიანის უფლებათა სფეროში. ადამიანის უფლებები ყველაზე პირდაპირ ხელს უწყობს კულტურული მრავალფეროვნებისა და იდენტობის პატივისცემასა და დაცვას ადამიანის უფლებათა სტანდარტების შემცველ ინსტრუმენტებში გათვალისწინებული კულტურული უფლებების დამკვიდრებით.

„კულტურული უფლებების“ კონცეფცია ითვალისწინებს შემდეგ ზომებს: მათ შეუძლიათ კულტურული რელატივიზმის შესახებ დებატების სტიმულირება, თუ ადამიანის უფლებების დარღვევა გამართლებულია კულტურით; კულტურული უფლებები ძნელია პრაქტიკაში აღსრულება, რადგან ისინი დაკავშირებულია კულტურის კონცეფციასთან, რომელიც მუდმივად იცვლება. ისინი, ე.ი. კულტურული უფლებები არის „ფუფუნება“, რომელსაც შეიძლება დიდი ყურადღება მიექცეს მას შემდეგ, რაც ყველა სხვა უფლება დაცული იქნება; კულტურული უფლებების აღიარება იწვევს თემების დიდი სპექტრის გააქტიურებას საკუთარი თავისებურებებითა და უფლებებით.

გამოხატულია შიში, რომ შესაძლოა საფრთხე შეუქმნან ეროვნულ სახელმწიფოს; შეუძლებელია კულტურული უფლებების განხილვა სხვადასხვა თემებში არსებული კულტურული უსამართლობის გამოვლინების გარეშე. ბევრი ადამიანის უფლებათა თეორეტიკოსი ამტკიცებს, რომ იმისთვის, რომ ადამიანებს შეეძლოთ თავისუფლად შექმნან თავიანთი კულტურის ნორმებისა და ტრადიციების შესაბამისად, საკმარისია სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების უზრუნველყოფა. ბოლო წლებში მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადაიდგა „კულტურულ ცხოვრებაში მონაწილეობის ადამიანის უფლების“ კონცეფციის კომპონენტების განსაზღვრისათვის. მათ შორის: კულტურული დისკრიმინაციის არარსებობა; კულტურულ ცხოვრებაში ჩარევის თავისუფლება; არჩევანის თავისუფლება, სხვები. ამ კომპონენტებიდან ყველაზე მნიშვნელოვანია ადამიანის უფლებებისგან კულტურული უფლებების განუყოფლობის ძირითადი პრინციპი.

არსებობს თვალსაზრისი, რომლის მიხედვითაც ტრადიციული კულტურა საკმარისია ადამიანის ღირსების დასაცავად. აქ აუცილებელია გავითვალისწინოთ შემდეგი. ტრადიციული კულტურა არ არის ადამიანის უფლებების შემცვლელი; ეს არის კულტურული გარემო, რომელშიც ადამიანის უფლებები უნდა იყოს ჩამოყალიბებული და ინტეგრირებული და სადაც ისინი უნდა იყოს ხელშეწყობილი და პატივისცემა. ტრადიციული კულტურები უნდა იქნას განხილული და აღიარებული, როგორც პარტნიორები ადამიანის უფლებების პატივისცემისა და დაცვის ხელშეწყობაში. ტრადიციული კულტურების შესადარებელი პრაქტიკისა და საერთო ღირებულებების გათვალისწინება გააფართოვებს და გაააქტიურებს აქტივობებს ადამიანის უფლებების ხელშეწყობისა და დაცვის მიზნით.ასეთი მიდგომა არა მხოლოდ ხელს უწყობს უფრო მეტ ტოლერანტობას, ურთიერთპატივისცემას და გაგებას, არამედ ხელს უწყობს უფრო ეფექტურ საერთაშორისო თანამშრომლობას. ადამიანის უფლებათა სფერო.

იმის უკეთ გააზრება, თუ როგორ იცავს ტრადიციული კულტურები დაინტერესებული ხალხების კეთილდღეობას, უკეთესად გაიგებს ადამიანის ღირსების საერთო საფუძველს, რომელზედაც დაფუძნებულია ადამიანის უფლებების ხელშეწყობა და დაცვა. ასეთი მიდგომა საშუალებას მისცემს ადამიანის უფლებათა ადვოკატირებას, ხაზი გაუსვას კულტურულ საკუთრებასა და ადამიანის საყოველთაო უფლებებს შორის ურთიერთობას სხვადასხვა კულტურულ კონტექსტში, ისევე როგორც ამ უფლებებთან მიმართებაში სამართლებრივი ვალდებულებების არსებობას. კონკრეტულ კულტურებთან ამ გზით მუშაობა გულისხმობს კულტურული იდენტობისა და კულტურული მრავალფეროვნების აღიარებას, ამასთანავე, არ აყენებს ეჭვქვეშ ან „აფუჭებს“ ადამიანის უფლებათა სტანდარტების უდავო უნივერსალურ ხასიათს. ასეთი მიდგომა აუცილებელია იმის უზრუნველსაყოფად, რომ მომავალში ადამიანები პირველ რიგში იხელმძღვანელონ ადამიანის უფლებების, არადისკრიმინაციის, ტოლერანტობისა და კულტურული პლურალიზმის პრინციპებით.

გაზიარება