საზოგადოება და პოლიტიკური სისტემა

პოლიტიკა არის განსაკუთრებული სახის საქმიანობა მასების, საზოგადოებრივი გაერთიანებების, სახელმწიფოსა და ხელისუფლების პრობლემების გადაჭრის სფეროში. ბერძნული სიტყვა პოლიტიკური ნიშნავს "მმართველობის ხელოვნებას".

პოლიტიკური სისტემა არის ინსტიტუტების სისტემა, რომლის ფარგლებშიც მიმდინარეობს საზოგადოების პოლიტიკური ცხოვრება და ხორციელდება სახელმწიფო ძალაუფლება. ტერმინი პირველად სამეცნიერო მიმოქცევაში შემოვიდა მეოცე საუკუნის შუა ხანებში. სოციოლოგები T. Parsons და D. Easton. პოლიტიკური სისტემა შედგება ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული ქვესისტემებისგან - ელემენტებისაგან. ინსტიტუციური ქვესისტემა მოიცავს სახელმწიფოს, პოლიტიკურ პარტიებს, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს, რომელთა მთლიანობა ქმნის საზოგადოების პოლიტიკურ ორგანიზაციას. ნორმატიული ქვესისტემა მოიცავს სამართლებრივ, პოლიტიკურ, მორალურ ნორმებსა და ღირებულებებს, წეს-ჩვეულებებსა და ტრადიციებს. კომუნიკაციური ქვესისტემა მოიცავს პოლიტიკური ურთიერთქმედების ყველა ფორმას. კულტურული ქვესისტემა მოიცავს საზოგადოებაში ჩამოყალიბებული პოლიტიკური იდეების, ღირებულებითი ორიენტაციების, პოლიტიკური ქცევის, მენტალიტეტისა და რელიგიური შეხედულებების მთლიანობას. ფუნქციური ქვესისტემა, რომელიც მოიცავს პოლიტიკური საქმიანობის მეთოდებს, ძალაუფლების განხორციელების მეთოდებს, ქმნის პოლიტიკური რეჟიმის საფუძველს, რომელიც უზრუნველყოფს საზოგადოებაში ძალაუფლების მექანიზმების სტაბილურ მუშაობას.

პოლიტიკური სისტემის ფუნქციები:

1) პოლიტიკური სოციალიზაციის ფუნქცია ნიშნავს ინდივიდების მიერ პოლიტიკური ღირებულებების, საზოგადოების ცოდნის შეძენის პროცესს;

2) პოლიტიკური სისტემის სიცოცხლისუნარიანობა განისაზღვრება გარემოსთან მისი ადაპტაციის (ადაპტაციის) შესაძლებლობებით. ამ ფუნქციის განხორციელება დაკავშირებულია ძალაუფლების მქონე სუბიექტების მომზადებასა და შერჩევასთან, რომლებიც შეძლებენ იპოვონ და წამოაყენონ ეფექტური გზები გადაუდებელი პრობლემების დროულად გადაჭრისთვის;

3) რეგულირებისა და კონტროლის ფუნქცია ხორციელდება სხვადასხვა ნორმების (კანონები, აქტები) და წესების შემოღებით, აგრეთვე კანონდამრღვევთა მიმართ ადმინისტრაციული ზომების გამოყენებით;

4) საპასუხო ფუნქციის მეშვეობით პოლიტიკური სისტემა რეაგირებს შიდა და გარე იმპულსებზე, რითაც იძენს მუდმივად ცვალებად პირობებთან წარმატებით ადაპტაციის უნარს;

5) დისტრიბუციული ფუნქცია მიმართულია რესურსებისა და ღირებულებების განაწილებაზე, სხვადასხვა ჯგუფის ინტერესების გათვალისწინებით;

6) მოპოვების ფუნქცია დაკავშირებულია რესურსების მოპოვებასთან შიდა და გარე გარემოდან.

გარე გარემოსთან ურთიერთობის ხასიათის მიხედვით პოლიტიკური სისტემები იყოფა ღია და დახურულ. ღია პოლიტიკური სისტემები (აშშ, იაპონია, საფრანგეთი და ა.შ.) შემოდის აქტიურ კავშირებსა და ურთიერთობებში გარე სამყაროსთან, ცვლის განვითარების რესურსებს, ითვისებს მოწინავე ფასეულობებს და, შესაბამისად, მოძრავი და დინამიურია. დახურულ სისტემებს (წარსულში სოციალისტურ ქვეყნებს) აქვთ ძალიან შეზღუდული კავშირი გარე გარემოსთან, ჩაკეტილნი არიან საკუთარ თავში, არ არიან მიმღებნი სხვა სისტემების ღირებულებებს და, შესაბამისად, არ გამოირჩევიან დინამიზმით.

პოლიტიკური რეჟიმის ბუნებით, პოლიტიკური სისტემები იყოფა 1) ტოტალიტარულად (სახელმწიფო ახორციელებს კონტროლს ხალხის საჯარო და პირადი ცხოვრების ყველა სფეროზე), 2) ავტორიტარულ (ერთი ადამიანის შეუზღუდავი ძალაუფლება), 3) დემოკრატიულ (არსებობს). ინდივიდუალური უფლებებისა და საზოგადოების მიერ ძალაუფლებაზე კონტროლის პრიორიტეტი).

ძალაუფლება არის ადამიანებს შორის ნებაყოფლობითი ურთიერთობის ფორმა, რომელიც გამოიხატება რეალურ შესაძლებლობებში, გავლენა მოახდინოს ადამიანების, სოციალური ჯგუფების ქცევაზე, მათი სოციალური საქმიანობის ბუნებასა და მიმართულებებზე. ნებისმიერი ორგანოს ან პოლიტიკოსის ხელში მთელი ძალაუფლების კონცენტრაციის თავიდან ასაცილებლად, ძალაუფლების დანაწილების პრინციპი ხორციელდება, რომლის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ უმაღლესი ხელისუფლება იყოფა სამ შტოდ - საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო, სისტემის გამოყენებით. ამოწმებს და ბალანსებს.

საზოგადოების დემოკრატიული პრინციპების განხორციელების მთავარი გარანტია ხალხის მაღალი პოლიტიკური აქტივობაა.

2. სახელმწიფო და სამოქალაქო საზოგადოება

ინგლისელი ეკონომისტის ადამ სმიტის აზრით, სახელმწიფომ უნდა შეასრულოს სამი მნიშვნელოვანი ფუნქცია:

1) საზოგადოების დაცვა მის წინააღმდეგ ძალის გამოყენებისგან, აგრეთვე მასში სხვა დამოუკიდებელი საზოგადოებების შეჭრისაგან;

2) შეძლებისდაგვარად დაიცვას საზოგადოების თითოეული წევრი საზოგადოების სხვა წევრების მხრიდან უსამართლობისა და ჩაგვრისგან;

3) შექმნას გარკვეული საჯარო დაწესებულებები, რომლებიც არ ემსახურება გარკვეული ადამიანების ან ჯგუფების ინტერესებს.

სიტყვა მონარქია ბერძნულად ნიშნავს "ავტოკრატიას". მონარქია არის მმართველობის ფორმა, რომლის დროსაც ძალაუფლება მემკვიდრეობით გადადის მამიდან შვილზე. აბსოლუტური მონარქია არის მმართველობის ფორმა, რომელიც ვლინდება მონარქის შეუზღუდავი ერთადერთი ძალაუფლებით. მმართველობის ფორმას, როდესაც არჩეული სამთავრობო ორგანოების მიერ მონარქის ძალაუფლება შერწყმულია დემოკრატიულ პრინციპებთან, ეწოდება კონსტიტუციური მონარქია (დიდი ბრიტანეთი, იაპონია).

რესპუბლიკა არის მმართველობის ფორმა, რომელშიც ყველა სამთავრობო ორგანო ან ირჩევა განსაზღვრული ვადით, ან იქმნება ქვეყნის მასშტაბით წარმომადგენლობითი ინსტიტუტების მიერ და მოქალაქეებს აქვთ პირადი და პოლიტიკური უფლებები. რესპუბლიკები არის საპარლამენტო ან საპრეზიდენტო. მმართველობის საპარლამენტო სისტემის მქონე ქვეყნებში, პარტია ან პარტიათა კოალიცია, რომელიც პარლამენტში ყველაზე მეტ ადგილს იკავებს, ნიშნავს მთავრობას და პრემიერ-მინისტრს. მთავრობა მუშაობს მის მიერ შედგენილი პროგრამის მიხედვით, რომელიც უნდა დაამტკიცოს პარლამენტმა (იტალია, გერმანია). საპრეზიდენტო მმართველობის სისტემის პირობებში, პრეზიდენტს და პარლამენტს ხალხი ირჩევს, მაგრამ ურთიერთობა სახელმწიფო ხელისუფლების საკანონმდებლო და აღმასრულებელ შტოებს შორის გარკვეულწილად იცვლება - ქვეყნის პრეზიდენტი თავის ხელში აკონცენტრირებს როგორც სახელმწიფოს, ისე მთავრობის ხელმძღვანელობას. .

დიქტატურა არის შეუზღუდავი ძალაუფლების კონცენტრაცია ერთ ხელში, ხელისუფლების ძალის გამოყენებით, კანონების დარღვევა.

სამოქალაქო საზოგადოება გაგებულია, როგორც ეკონომიკური, სოციალური, სოციალურ-პოლიტიკური, კულტურული, რელიგიური, საოჯახო და ა.შ. სტრუქტურების ინტერპერსონალური, ჯგუფთაშორისი ურთიერთობების ერთობლიობა, რომელიც ვითარდება საზოგადოებაში სახელმწიფოსა და სახელმწიფო ორგანოების ჩარევის გარეშე. სამოქალაქო საზოგადოება და სახელმწიფო ურთიერთდამოკიდებულნი არიან და ავსებენ ერთმანეთს. სამოქალაქო საზოგადოება ისტორიულად იბადება ბურჟუაზიულ სისტემასთან ერთად, რადგან სწორედ მაშინ ჩნდება თავისუფალი ინდივიდი, რომელიც ქმნის მის საფუძველს. სამოქალაქო საზოგადოების სფეროები:

ეკონომიკური სფერო მოიცავს საწარმოო ურთიერთობებს, რომლებიც ვითარდება ადამიანის ძირითადი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების აუცილებლობასთან და ამ საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად შექმნილ სოციალურ ინსტიტუტებთან;

სოციოკულტურული სფერო მოიცავს ოჯახს, ქორწინებას, რელიგიურ და სხვა ურთიერთობებს, აგრეთვე ამ საჭიროებების რეალიზებას ემსახურებიან დაწესებულებებს (ოჯახი, განათლება, სპორტული საზოგადოებები და ა.შ.);

პოლიტიკური და კულტურული სფერო მოიცავს ურთიერთობებს, რომლებიც ყალიბდება პოლიტიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობის საჭიროებებთან დაკავშირებით, აგრეთვე ინსტიტუტებს, რომლებიც შენდება მათ განხორციელებასთან დაკავშირებით (პარტიები, მოძრაობები და ა.შ.).

პირდაპირი გაგებით სიტყვა პარტია ნიშნავს ნაწილს, ან წილს. პარტია არის საზოგადოების ყველაზე აქტიური და ორგანიზებული ნაწილი, რომელიც წარმოადგენს გარკვეული სოციალური ჯგუფის, კლასის, ერის ინტერესებს. პოლიტიკურ პარტიებს აქვთ რამდენიმე ფუნდამენტური განსხვავება ყველა სხვა საზოგადოებრივი ორგანიზაციისგან:

• პოლიტიკური პარტია თავის მთავარ მიზნად აყალიბებს ხელისუფლების დაპყრობას;
• პარტიის საქმიანობის ორგანიზების ძირითადი პრინციპები ასახულია მის წესდებაში;
• პოლიტიკური პარტია თავის ძირითად მიზნებსა და ამოცანებს დეტალურად აქვეყნებს პროგრამულ დოკუმენტებში;
• პარტიის წევრობა ინდივიდუალური და ფიქსირებულია;
• პოლიტიკურ პარტიას აქვს თავისი სიმბოლოები და ატრიბუტები.

დაუშვებელია მოქალაქეთა პროფესიული, ეთნიკური, რელიგიური კუთვნილების საფუძველზე პოლიტიკური პარტიების შექმნა, აგრეთვე პოლიტიკური პარტიების პირველადი ორგანიზაციების შექმნა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებში. დაუშვებელია საგანმანათლებლო ორგანიზაციების სასწავლო პროცესში პოლიტიკური პარტიების პროგრამული და საწესდებო მოთხოვნების პოპულარიზაცია.

არსებობს მრავალი ფორმა და ტიპის ორგანიზაცია, რომელიც ინტერესებიდან გამომდინარე აერთიანებს სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის წარმომადგენლებს. მათ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს უწოდებენ. მედიაში ასეთ ორგანიზაციებს ზოგჯერ მოიხსენიებენ როგორც არასამთავრობო ორგანიზაციებს. როგორც წესი, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები მიზნად კი არ აყალიბებენ ძალაუფლებისთვის ბრძოლას, არამედ აგვარებენ ფართოდ გავრცელებულ სოციალურ თუ პროფესიულ პრობლემებს.

3. პოლიტიკური კულტურა

პოლიტიკური კულტურის ცნება პირველად სამეცნიერო მიმოქცევაში შემოიტანა ი.ჰერდერმა, ხოლო პოლიტიკურ მეცნიერებაში გ.ალმონდმა. პოლიტიკური კულტურა არის პოლიტიკური ღირებულებების სისტემა, რომელიც საერთოა მოსახლეობის დიდი ნაწილისთვის. ის არეგულირებს ურთიერთობებს საზოგადოებაში, ინდივიდებსა და ძალაუფლებას შორის, უბიძგებს საზოგადოებას გარკვეული საერთო მიზნებისა და იდეალების ირგვლივ გაერთიანებისაკენ და ამით სამოქალაქო ჰარმონიისა და სტაბილურობისკენ. ფუნქციები: 1) იდენტიფიკაცია - საშუალებას გაძლევთ გაიგოთ, რომელ სოციალურ ჯგუფს მიეკუთვნება გარკვეული ადამიანები; 2) ორიენტაცია - ხელს უწყობს პოლიტიკური ფენომენების მნიშვნელობის გააზრებას; 3) ადაპტაცია და სოციალიზაცია - ხორციელდება პოლიტიკური ქცევის უნარების გაცნობის გზით; 4) ინტეგრაცია - მიზნად ისახავს ღირებულებების შენარჩუნებას და მათ გარშემო სხვადასხვა ჯგუფების გაერთიანებას; 5) კომუნიკაციები - ახორციელებს პოლიტიკური სუბიექტებისა და ინსტიტუტების ურთიერთქმედებას გარკვეული სტერეოტიპების, მითებისა და სიმბოლოების საფუძველზე.

პოლიტიკური კულტურის სახეები:

• პატრიარქალური - ადგილობრივ წეს-ჩვეულებებზე და ტრადიციებზე დაყრდნობით, ამის შესაბამისად შეიძლება გამოიწვიოს ადგილობრივი პატრიოტიზმი, კორუფცია, ნეპოტიზმი;
• დაქვემდებარებული პოლიტიკური კულტურის მქონე ადამიანები პოლიტიკურ ცხოვრებაში ძალიან პასიურად მონაწილეობენ, ცხოვრობენ ძალაუფლების, კანონის სრული მორჩილებით;
• მონაწილეობის კულტურა თანდაყოლილია მოქალაქეთა პოლიტიკურ საქმიანობაში.

4. პოლიტიკური ელიტა

გამონათქვამი „ადამიანი პოლიტიკური ცხოველია“ არისტოტელეს ეკუთვნის.

პოლიტიკური საქმიანობის ცნება გამოხატავს პოლიტიკაში ინდივიდის მონაწილეობის ყველა სახეს და ფორმას, მიუხედავად მათი ინტენსივობისა და ეფექტურობისა. პოლიტიკური ქცევის კონცეფცია უფრო კონკრეტულად ასახავს ამ საქმიანობის მიმართულებას, რომელიც პირველ რიგში უნდა მიეჩვიოს რეალურ პოლიტიკურ ვითარებას, რათა განისაზღვროს მასზე გავლენის ზომები, რათა შეიცვალოს სასურველი მიმართულებით. პოლიტიკური მონაწილეობის ცნება ნიშნავს პიროვნების შეგნებულ ჩართვას მოვლენათა ციკლში, რათა დადებითი გავლენა მოახდინოს ამ პოლიტიკური პროცესის მიმდინარეობაზე. პოლიტიკური მოქმედების ცნება გულისხმობს ინდივიდის მიზანმიმართულ საქმიანობას სახელმწიფოს საშინაო და საგარეო პოლიტიკის გარკვეული პარამეტრების შესაცვლელად. პოლიტიკური სოციალიზაციის გზით ადამიანი ეგუება საზოგადოების პოლიტიკურ ცხოვრებას, სწავლობს კონკრეტული პოლიტიკური სისტემის წესებს, პოლიტიკურ და სამართლებრივ ნორმებს.

ჯგუფს, რომელიც ახორციელებს პოლიტიკურ ძალაუფლებას, თანამედროვე პოლიტიკურ მეცნიერებაში პოლიტიკურ ელიტას უწოდებენ. ეს კონცეფცია პოლიტიკურ მეცნიერებაში პირველად ვილფრედო პარეტომ შემოიტანა. ძალაუფლებაში მონაწილეობის ხარისხის, უფლებამოსილების მასშტაბის მიხედვით, ელიტა იყოფა: უმაღლეს, საშუალო, მარგინალურ და ადმინისტრაციულ. უმაღლესი ელიტა არის ის, ვინც ძალაუფლების უმაღლეს დონეზეა და იღებს ყველა უმნიშვნელოვანეს გადაწყვეტილებას. საშუალო ელიტა არის გარკვეული შემოსავლის, განათლებისა და პროფესიული სტატუსის მქონე ადამიანები. ისინი, ვისაც აკლია საშუალო ელიტის ერთ-ერთი მახასიათებელი, წარმოადგენს მარგინალურ ელიტას. ადმინისტრაციულ ელიტაში შედის ისინი, ვინც შედიან საჯარო მოხელეთა უმაღლეს ფენაში (მინისტრები და ა.შ.). ელიტის იმ ნაწილს, რომელსაც აქვს სახელმწიფო ძალაუფლება და იღებს უმნიშვნელოვანეს პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებს, ეწოდება მმართველი ელიტა, ხოლო მეორე ნაწილს, რომელსაც მოკლებულია ძალაუფლების ფუნქციები, ეწოდება კონტრელიტა.

პოლიტიკურ მეცნიერებაში, ძირითადად, ელიტის შერჩევის ორი სისტემა არსებობს: სამეწარმეო სისტემა და გილდიური სისტემა. სამეწარმეო სისტემის მიხედვით, ელიტის კანდიდატები შეირჩევა თითოეულის ინდივიდუალური თვისებების მიხედვით. ეს გულისხმობს მრავალი კანდიდატის დასახელებას და მათ შორის ინტენსიური კონკურენციის არსებობას. გილდიების სისტემა გულისხმობს ელიტის კანდიდატების თანდათანობით ასვლას ძალაუფლების კიბეზე, ქვემოდან ზევით. ის ბევრ ფორმალურ მოთხოვნას აწესებს კანდიდატებს და ირჩევს მათ კონკრეტული სოციალური ჯგუფიდან ან პარტიიდან.

პოლიტიკური ლიდერები არიან ადამიანები, რომლებსაც შეუძლიათ გააერთიანონ საზოგადოება ყველაზე მნიშვნელოვანი პოლიტიკური მიზნების გარშემო და იმუშაონ მათ მისაღწევად.

გაზიარება