საერთაშორისო ნორმატიული აქტები და მათი განმარტებები

კონვენცია

ტერმინს „კონვენცია“ შეიძლება ჰქონდეს როგორც ზოგადი, ასევე კონკრეტული მნიშვნელობა.

ა) ტერმინი „კონვენცია“ ზოგადი გაგებით: მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს სტატუტის 38(1)(a) მუხლი აღნიშნავს „საერთაშორისო კონვენციებს, როგორც ზოგად, ისე სპეციალურ“, როგორც სამართლის წყაროებს, გარდა საერთაშორისო ჩვეულებითი წესებისა და მეორად წყაროდ დასახელებულია საერთაშორისო სამართლის ზოგადი პრინციპები და საჯარო სამართლის ყველაზე კვალიფიციური სპეციალისტების სასამართლო გადაწყვეტილებები და დოქტრინები. ამ საყოველთაო გამოყენებაში ტერმინი „კონვენცია“ მოიცავს ყველა საერთაშორისო შეთანხმებას ისევე, როგორც ზოგადი ტერმინი „ხელშეკრულება“.

საყოველთაოდ მიღებულ პრინციპებსა და სამართლის წესებს ასევე ტრადიციულად მოიხსენიებენ როგორც „კონვენციურ სამართალს“, რათა განასხვავონ ისინი საერთაშორისო სამართლის სხვა წყაროებისგან, როგორიცაა ჩვეულებითი სამართალი და საერთაშორისო სამართლის ზოგადი პრინციპები. ამრიგად, ზოგადი ტერმინი „კონვენცია“ სინონიმია ზოგადი ტერმინის „ხელშეკრულება“.

ბ) კონვენცია, როგორც ტექნიკური ტერმინი: მიუხედავად იმისა, რომ გასულ საუკუნეში ტერმინი „კონვენცია“ ტრადიციულად გამოიყენებოდა ორმხრივი შეთანხმებების აღსანიშნავად, ახლა ის ზოგადად გამოიყენება ფორმალური მრავალმხრივი ხელშეკრულებების აღსანიშნავად, რომელშიც მონაწილეობენ დიდი რაოდენობით მხარეები. კონვენციები, როგორც წესი, ღიაა საერთაშორისო საზოგადოების მთლიანობაში ან სახელმწიფოთა დიდი რაოდენობის მონაწილეობისთვის.

ჩვეულებრივ, საერთაშორისო ორგანიზაციების ეგიდით მოლაპარაკებულ ინსტრუმენტებს მოიხსენიებენ როგორც „კონვენციებს“ (მაგ. 1992 წლის კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ, 1982 წლის გაეროს კონვენცია ზღვის სამართლის შესახებ, 1969 წლის ვენის კონვენცია ხელშეკრულებების სამართლის შესახებ). იგივე ეხება საერთაშორისო ორგანიზაციის ორგანოს მიერ მიღებულ დოკუმენტებს (მაგალითად, შსო კონვენცია მამაკაცთა და ქალთა თანაბარი ანაზღაურების შესახებ თანაბარი ღირებულების სამუშაოსთვის, 1951, მიღებული შრომის საერთაშორისო კონფერენციის მიერ, ან კონვენცია შრომის უფლებათა შესახებ. ბავშვი, 1989, მიღებული გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ).

ქარტია

ტერმინი „ქარტია“ გამოიყენება განსაკუთრებით ოფიციალურ და საზეიმო დოკუმენტებზე, როგორიცაა საერთაშორისო ორგანიზაციის დამფუძნებელი ხელშეკრულება. თავად ტერმინს აქვს ემოციური კონოტაცია, რომელიც ბრუნდება 1215 წლის მაგნა კარტაში. თვალსაჩინო თანამედროვე მაგალითებია გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის 1945 წლის ქარტია და ამერიკის სახელმწიფოების ორგანიზაციის 1952 წლის ქარტია.

პროტოკოლი

ტერმინი „პროტოკოლი“ გამოიყენება იმ შეთანხმებების აღსანიშნავად, რომლებიც ნაკლებად ფორმალურია, ვიდრე შეთანხმებები, რომლებსაც უწოდებენ „ხელშეკრულებებს“ ან „კონვენციებს“. ეს ტერმინი შეიძლება გამოყენებულ იქნას შემდეგი ტიპის დოკუმენტებისთვის:

ა) ხელმოწერის ოქმი არის ხელშეკრულების დამხმარე დოკუმენტი, რომელიც შედგენილია იმავე მხარეების მიერ. ასეთი პროტოკოლი ეხება დამხმარე საკითხებს, როგორიცაა ხელშეკრულების გარკვეული დებულებების ინტერპრეტაცია, ოფიციალური დებულებები, რომლებიც არ იყო შეტანილი ხელშეკრულებაში, ან ტექნიკური საკითხების გადაწყვეტა. ხელშეკრულების რატიფიკაცია ჩვეულებრივ ipso facto მოიცავს ასეთი პროტოკოლის რატიფიცირებას.

ბ) ხელშეკრულების არჩევითი ოქმი არის დოკუმენტი, რომელიც ითვალისწინებს დამატებით უფლებებსა და ვალდებულებებს ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით. ის ჩვეულებრივ მიიღება იმავე დღეს, მაგრამ დამოუკიდებელია და ექვემდებარება ცალკეულ რატიფიკაციას. ასეთი პროტოკოლები საშუალებას აძლევს ხელშეკრულების ზოგიერთ მხარეს დაამყარონ თავიანთ ურთიერთობებში ისეთი სავალდებულო მექანიზმი, რომელიც სცილდება ზოგადი ხელშეკრულების ჩარჩოებს და არ არის მიღებული მისი ყველა მონაწილის მიერ, რაც გამოიწვევს "ორეტაპიანი სისტემის" შექმნას. ცნობილი მაგალითია სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის 1966 წლის ფაკულტატური ოქმი.

გ) ჩარჩო ხელშეკრულებაზე დაფუძნებული ოქმი არის სპეციალური არსებითი ვალდებულებების შემცველი ინსტრუმენტი, რომელიც გამიზნულია ადრინდელი ჩარჩო ან ქოლგის კონვენციის ზოგადი მიზნების მისაღწევად. ასეთი პროტოკოლები ითვალისწინებს ხელშეკრულების გაფორმების გამარტივებულ და დაჩქარებულ პროცესს და განსაკუთრებით პოპულარულია საერთაშორისო გარემოსდაცვითი სამართლის სფეროში. ამის მაგალითია 1987 წლის მონრეალის ოქმი ოზონის შრის დამშლელი ნივთიერებების შესახებ, მიღებული ოზონის შრის დაცვის 1985 წლის ვენის კონვენციის მე-2 და მე-8 მუხლების საფუძველზე.

დ) შესწორების ოქმი არის დოკუმენტი, რომელიც შეიცავს დებულებებს, რომლებიც ცვლის ერთ ან რამდენიმე ადრინდელ ხელშეკრულებას, როგორიცაა 1946 წლის ოქმი, რომელიც ცვლის ნარკოტიკების შეთანხმებებს, კონვენციებსა და ოქმებს.

ე) ოქმი, როგორც დამატებითი ხელშეკრულება, არის ინსტრუმენტი, რომელიც შეიცავს წინა ხელშეკრულების დამატებით დებულებებს, როგორიცაა ლტოლვილთა სტატუსთან დაკავშირებული 1967 წლის ოქმი ლტოლვილთა სტატუსთან დაკავშირებულ 1951 წლის კონვენციასთან.

ვ) პროტოკოლი (პროცესი-ვერბალური) არის დოკუმენტი, რომელიც ადგენს ხელშემკვრელ მხარეთა მიერ მიღწეულ გარკვეულ შეთანხმებებს.

დეკლარაცია

ტერმინი „დეკლარაცია“ გამოიყენება სხვადასხვა საერთაშორისო დოკუმენტებთან მიმართებაში. თუმცა, დეკლარაციები ყველა შემთხვევაში არ არის იურიდიულად სავალდებულო. ეს ტერმინი ხშირად შეგნებულად ირჩევა იმის საჩვენებლად, რომ მხარეები არ აპირებენ იურიდიულად სავალდებულო ვალდებულებების დადგენას, არამედ მხოლოდ გარკვეული მისწრაფებების გამოცხადებას სურთ.

​ამის მაგალითია 1992 წლის რიოს დეკლარაცია. ამავდროულად, დეკლარაციები ასევე შეიძლება იყოს ხელშეკრულებები ამ სიტყვის ზოგადი გაგებით, რომლებიც სავალდებულო უნდა იყოს საერთაშორისო სამართლის მიხედვით. ამასთან დაკავშირებით, თითოეულ შემთხვევაში უნდა განისაზღვროს, აპირებდნენ თუ არა მხარეები იურიდიულად სავალდებულო ვალდებულებების დადგენას. მხარეთა ზრახვების გარკვევა ხშირად რთული ამოცანაა. ზოგიერთი დოკუმენტი, სახელწოდებით „დეკლარაციები“, თავდაპირველად გამიზნული იყო, რომ არ ყოფილიყო სავალდებულო, მაგრამ მოგვიანებით მათი დებულებები შეიძლება გახდეს საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის ასახვა ან გახდეს სავალდებულო, როგორც ჩვეულებითი სამართლის წესი. ეს მოხდა 1948 წლის ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციასთან ერთად. დეკლარაციები, რომლებიც უნდა იყოს სავალდებულო, შეიძლება დაიყოს შემდეგნაირად:

ა) დეკლარაცია შეიძლება იყოს ხელშეკრულება ამ სიტყვის სწორი მნიშვნელობით. ამის მაგალითია 1984 წლის გაერთიანებული სამეფოსა და ჩინეთის ერთობლივი დეკლარაცია ჰონგ კონგის შესახებ;

ბ) ინტერპრეტაციული დეკლარაცია არის დოკუმენტი, რომელიც თან ერთვის ხელშეკრულებას მისი დებულებების ინტერპრეტაციის ან დაზუსტების მიზნით;

გ) დეკლარაცია შეიძლება ასევე ეხებოდეს არაფორმალურ შეთანხმებას რაიმე უმნიშვნელო საკითხზე;

დ) რიგი ცალმხრივი დეკლარაციები (განცხადებები) შეიძლება იყოს სავალდებულო შეთანხმება. ტიპიური მაგალითია დეკლარაციები (განცხადებები) მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს სტატუტის ფაკულტატური დებულების მიხედვით, რომლებიც ქმნიან სამართლებრივ კავშირს მათ შემქმნელ მხარეებს შორის, თუმცა ისინი პირდაპირ არ არის მიმართული ერთმანეთის მიმართ. კიდევ ერთი მაგალითია ეგვიპტის 1957 წლის ცალმხრივი დეკლარაცია სუეცის არხის და მისი მოდალობების შესახებ, რომელიც განიხილებოდა როგორც საერთაშორისო ვალდებულება.