სამოქალაქო სამართლის პრინციპები

---

​სამართლებრივი პრინციპები არის სამართლის ყველაზე ზოგადი სახელმძღვანელო პრინციპები, ძირითადი პრინციპები, რომლებიც საკანონმდებლო კონსოლიდაციის გამო, ზოგადად სავალდებულო ხასიათისაა. ისინი დამახასიათებელია როგორც მთლიანად სამართლებრივი სისტემისთვის, ასევე ცალკეული იურიდიული განშტოებების, ქვესექტორების, ინსტიტუტებისა და ქვეინსტიტუციებისთვის.

სამოქალაქო სამართლის ძირითადი პრინციპები მოიცავს:
​

• პირად საქმეებში თვითნებური ჩარევის დაუშვებლობის პრინციპი;
• სამოქალაქო სამართლებრივი ურთიერთობების ყველა მონაწილის სამართლებრივი თანასწორობის პრინციპი;
• ნებისმიერი ქონების ხელშეუხებლობის პრინციპი;
• კონტრაქტის თავისუფლების პრინციპი;
• დისკრეციის პრინციპი (დამოუკიდებლობა და ინიციატივა) მოქალაქეთა უფლებების მოპოვების, განხორციელებისა და დაცვისას;
• სამოქალაქო უფლებების შეუფერხებლად განხორციელების პრინციპი;
• უფლებების ბოროტად გამოყენებისა და სამოქალაქო უფლებების სხვა არასათანადო განხორციელების აკრძალვის პრინციპი;
• მოქალაქეთა უფლებების ყოვლისმომცველი დაცვის პრინციპი, დარღვეული უფლებების აღდგენა, მათი დამოუკიდებელი სასამართლო დაცვის გარანტიები.

კერძო საქმეებში თვითნებური ჩარევის დაუშვებლობის პრინციპი სამოქალაქო სამართალს ახასიათებს როგორც კერძო სამართალს. იგი მიმართულია უპირველეს ყოვლისა საჯარო ხელისუფლებისა და მისი ორგანოებისადმი, რომელთა პირდაპირი, დაუყოვნებელი ჩარევა კერძო საქმეებში, მათ შორის ქონებრივი ურთიერთობების მონაწილეთა - სასაქონლო მფლობელების ეკონომიკურ საქმიანობაში, დასაშვებია მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში. პირადი არაქონებრივი ურთიერთობების სფეროში კონკრეტიზაციას პოულობს მოქალაქეთა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის, ოჯახური და პირადი საიდუმლოების შესახებ დებულებებში.

სამართლებრივი თანასწორობის პრინციპი განსაზღვრავს სამოქალაქო ურთიერთობის სუბიექტების სამართლებრივ მდგომარეობას. სუბიექტებს არ გააჩნიათ რაიმე იძულებითი ძალა ერთმანეთზე, თუნდაც ერთ-ერთი მხარე იყოს საჯარო იურიდიული პირი.

საკუთრების (კერძო და საჯარო) ხელშეუხებლობის პრინციპი გულისხმობს მფლობელების შესაძლებლობას გამოიყენონ თავიანთი ქონება საკუთარი ინტერესებისთვის მისი თვითნებური გატანის ან გამოყენების შეზღუდვის შიშის გარეშე. მას ფუნდამენტური მნიშვნელობა აქვს ქონებრივი ბრუნვის ეფექტური ორგანიზებისთვის, რომლის მონაწილეები დამოუკიდებელი სასაქონლო მფლობელები არიან. არავის არ შეიძლება ჩამოერთვას საკუთარი ქონება, გარდა სასამართლოს გადაწყვეტილებისა. საკუთრების დაყადაღება საზოგადოებისა და სახელმწიფოს ინტერესებიდან გამომდინარე შესაძლებელია მხოლოდ კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევებში და წინასწარი ექვივალენტური ანაზღაურებით. ეს პრინციპი უნდა იყოს გარანტირებული ქონებრივი ურთიერთობის სისტემის ფუნქციონირების სტაბილურობისა, რაც საფუძვლად უდევს ქონებრივ ბრუნვას.

ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპი არის ფუნდამენტური პრინციპი სამოქალაქო (ქონებრივი) ბრუნვის განვითარებისათვის. ამ პრინციპის მიხედვით, სამოქალაქო სამართლის სუბიექტებს აქვთ ხელშეკრულების დადების თავისუფლება, ე.ი. შეთანხმების მხარის არჩევანი, მათი შეთანხმების პირობების დადგენა, სახელშეკრულებო ურთიერთობების ფორმის არჩევა. ზოგადი მიდგომების შესაბამისად, გამორიცხულია იძულება ან იძულება ხელშეკრულების დადებაზე, მათ შორის სახელმწიფოსა და მისი ორგანოების მხრიდან.

სამოქალაქო სამართალში დისკრეციის პრინციპი გულისხმობს ურთიერთობის მხარეთა შესაძლებლობას დამოუკიდებლად და მათი ინტერესების შესაბამისად აირჩიონ საქმიანი ქცევის ვარიანტები.

სამოქალაქო უფლებების შეუფერხებლად განხორციელების პრინციპი გულისხმობს სამოქალაქო მიმოქცევის განვითარებისათვის ყოველგვარი არაგონივრული დაბრკოლების აღმოფხვრას. იგი განსაზღვრულია სამეწარმეო და სხვა არააკრძალული ეკონომიკური საქმიანობის თავისუფლებაში, საქონლის, მომსახურებისა და ფინანსური რესურსების თავისუფალ გადაადგილებაში სახელმწიფოს ტერიტორიაზე.

უფლების ბოროტად გამოყენების აკრძალვის პრინციპი არის ზოგადი გამონაკლისი (დათქმა) კერძო სამართლის ზოგადი პრინციპებიდან. მისი მიხედვით, შეუზღუდავი თავისუფლება გამორიცხულია სამოქალაქო ურთიერთობების მონაწილეთა მიერ მათი უფლებებისა და შესაძლებლობების გამოყენებისათვის. კანონს აქვს გარკვეული საზღვრები შინაარსობრივად და მის მიერ გათვალისწინებული შესაძლებლობების განხორციელების გზებით. ასეთი საზღვრები ნებისმიერი კანონის განუყოფელი საკუთრებაა, ვინაიდან მათი არარსებობის შემთხვევაში კანონი ხდება მისი საპირისპირო, ე.ი. თვითნებობა.

სასამართლო დაცვისა და მთლიანად სამოქალაქო უფლებების ყოვლისმომცველი დაცვის პრინციპი განსაზღვრავს სამართალდამცავ ფუნქციას და სამოქალაქო სამართლის რეგულირების ამოცანას. ამ პრინციპის მიხედვით, სამოქალაქო-სამართლებრივი ურთიერთობების მონაწილეებს ეძლევათ უამრავი შესაძლებლობა დაიცვან თავიანთი უფლებები და ინტერესები. მათ შეუძლიათ ისარგებლონ სასამართლო დაცვით, თავდაცვით და სხვა ღონისძიებებით, რომლებიც უარყოფით გავლენას ახდენს გამოუსწორებელ კონტრაგენტებზე.

სამოქალაქო სამართლის ზემოაღნიშნული პრინციპები ადგენს სამართლის ყველაზე ზოგად სახელმძღვანელო პრინციპებს, რომლებიც ზოგადად სავალდებულო ხასიათისაა. მათი არსებობა შესაძლებელს ხდის დასახოს სამოქალაქო სამართლის საგანი სოციალური ურთიერთობების სამართლებრივი რეგულირების ძირითადი მიმართულებები.