სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები

სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები წარმოადგენს:

• სიცოცხლის უფლება
• ადამიანის ღირსების და უსაფრთხოების დაცვა
• სიტყვის და გამოხატვის, რელიგიის და აღმსარებლობის თავისუფლება
• შეკრების და მანიფესტაციის უფლება
• წამების აკრძალვა
• უდანაშაულობის პრეზუმფცია
• უფლება სამართლიან სასამართლოზე
• საარჩევნო უფლებები
• კანონის წინაშე თანასწორობა და დისკრიმინაციის აკრძალვა
• კერძო საკუთრების უფლება
• პირადი ცხოვრების უფლება

სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები - არის უფლებების ისეთი კლასი, რომელიც იცავს ადამიანების თავისუფლებას მთავრობების, სოციალური ორგანიზაციებისა და კერძო პირების მხრიდან დარღვევებისგან. ისინი უზრუნველყოფენ ადამიანის უფლებას, მონაწილეობა მიიღონ საზოგადოებისა და სახელმწიფოს სამოქალაქო და პოლიტიკურ ცხოვრებაში დისკრიმინაციისა და რეპრესიების გარეშე.

სამოქალაქო უფლებები მოიცავს ხალხის ფიზიკური და გონებრივი ერთიანობის, სიცოცხლისა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფას; დაცვას ისეთი ნიშნით დისკრიმინაციისგან, როგორიცაა რასა, სქესი, სექსუალური ორიენტაცია, გენდერული იდენტობა, ეროვნული წარმომავლობა, კანის ფერი, ასაკი, პოლიტიკური მიკუთვნებულობა, ეთნოსი, რელიგია და შეზღუდული შესაძლებლობები; და ინდივიდუალურ უფლებებს, როგორიცაა პირადი ცხოვრებისა და აზრის, სიტყვის, რელიგიის, პრესის, შეკრებისა და გადაადგილების თავისუფლება.

პოლიტიკურ უფლებებში შედის კანონით განსაზღვრული ბუნებრივი სამართლიანობა (პროცედურული სამართლიანობა), როგორიცაა ბრალდებულის უფლებები (მათ შორის სამართლიანი სასამართლოს უფლება, სათანადო პროცესი, გამოსწორების ან იურიდიული დახმარების მოთხოვნის უფლება) და სამოქალაქო საზოგადოებასა და პოლიტიკაში მონაწილეობის უფლებები, როგორიცაა გაერთიანების თავისუფლება, შეკრების უფლება, შუამდგომლობის უფლებამოსილება, თავდაცვისა და ხმის მიცემის უფლება.

სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები აყალიბებენ ადამიანის საერთაშორისო უფლებების საწყის და უმთავრეს ნაწილს. ისინი მოიცავენ 1948 წლის ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის პირველ ნაწილს (მეორე ნაწილი შედგება ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებებისგან). ადამიანის უფლებებათა სამი თაობის თეორია უფლებების ამ ჯგუფს „პირველი თაობის უფლებებად“ მიიჩნევს, ხოლო ნეგატიური და პოზიტიური უფლებების თეორია მათ ზოგადად ნეგატიურ უფლებებად აღიქვამს.

პირველი თაობის უფლებები, რომლებსაც ხშირად „ლურჯ“ უფლებებს უწოდებენ, არსებითად ეხება თავისუფლებას და პოლიტიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობას. ისინი ფუნდამენტურად სამოქალაქო და პოლიტიკური ხასიათისაა, ისევე როგორც მკაცრად ინდივიდუალისტური: ნეგატიურად იცავენ ინდივიდს სახელმწიფოს ექსცესებისგან. პირველი თაობის უფლებებში, სხვა საკითხებთან ერთად, შედის სიტყვის თავისუფლება, სამართლიანი სასამართლოს უფლება, იარაღის შენახვისა და ტარების უფლება (ზოგიერთ ქვეყანაში), რელიგიის თავისუფლება, დისკრიმინაციისგან თავისუფლება და ხმის მიცემის უფლება.

​ისინი წარმოიშვა მეჩვიდმეტე და მეთვრამეტე საუკუნეებში განმანათლებლობის ხანაში. ინგლისის, ამერიკისა და საფრანგეთის რევოლუციებთან დაკავშირებული პოლიტიკური თეორიები კოდიფიცირებულ იქნა ინგლისის უფლებათა ბილში 1689 წელს (ინგლისელთა უფლებების ხელახლა აღნიშვნა, ზოგიერთი მათგანი იწყება მაგნა კარტადან 1215 წელს), უფრო სრულად საფრანგეთის ადამიანისა და მოქალაქის უფლებათა დეკლარაციაში 1789 წელს და შეერთებული შტატების უფლებათა ბილში 1791 წელს.

პირველი თაობის უფლებები დაცული იყო გლობალურ დონეზე, საერთაშორისო სამართალში სტატუსი მიენიჭა ჯერ 1948 წლის ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-3 და მე-21 მუხლებით, შემდეგ კი 1966 წლის სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტში. ევროპაში ისინი 1953 წელს დაფიქსირდა ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციაში.

გაზიარება